Taqbaylit d tutlayt maci d tantala

Mass Ferḥat yesfhem-d d akken tutlayt tamaziɣt ur telli ara. I yellan d tawacult n tutlayin timaziɣin. Ma yella tella, anda-tt? Ass-a Imaziɣen ur ttemsefhamen ara deg ugara-sen s ”tmaziɣt”. Aqbayli ur ifehhem ara i Ucawi, Acawi ur ifehhem ara i Utergi neɣ i Ucelḥi ticki yal yiwen yettmeslay tutlayt-is.

Mass Ferḥat Mehenni, Aqerru umussu n Timanit i Tmurt n Yeqbayliyen, deg tirza-ines ɣer Marikan Ugafa, iga asarag ɣef tutlayt taqbaylit, ass-nni n 14 yennayer, di temlilit “Les jeudis de la Langue” i tessuddus « La Société Saint-Jean Bapiste » n Montreal, yiwen wesqamu i iqeddcen ɣef weḥraz n tutlayt tafransist di Kanada u imalen ɣer ukabar n timunnent n weɣref akibiki.

Deg tazwara n wawal-is, Mass Ferḥat yenna belli amennuɣ ɣef tutlayt tamaziɣt yerra ɣer ṭṭerf tutlayt taqbaylit. D amennuɣ ɣef Timanit i Tmurt n Yeqbayliyen i ɣ-d-yeldin allen, yesduqqes-aɣ-d, yessken-aɣ-d tidet nniḍen. Imeɣnasen iqbayliyen, s teɣzi n 60 iseggasen n umennuɣ, ur s-fkin ara azal i tutlayt taqbaylit, yerna skecmen ɣer wallaɣ-nsen snat n tuccḍiwin:

1) Imi nwan belli tutlayt tamaziɣt d yiwet, kksen-as i teqbaylit azref ad tuɣal d tutlayt. Rran-tt d tantala neɣ d tameslayt kan n ubrid. 2) Imi tella yiwet kan n tutlayt, tamaziɣt, ihi yella yiwen kan n uɣref d yiwet n tmurt: Imaziɣen d Tamazɣa. Akka ihi, uɣalen Iqbayliyen d imezdaɣ n yiwet kan n tama seg tmazɣa, yettwakkes-as uzref ad yili d aɣref.

Maca akken neẓra yakk belli ɣas yiwet n tutlayt i isεan, imdanen zemren ad bḍun d iɣerfan d timura. Mass Ferḥat yefka-d amedya n Waεraben, yenna-k tutlayt-nsen d yiwet, maca bḍan yakk d timura d iɣerfan. Nekkni s Imaziɣen, tutlayin-nneɣ mgardent, ula deg tumast-nneɣ nemxallaf, mazal llan waṭas deg-nneɣ i yettɣananen qqaren d yiwen uɣref, d yiwet n tutlayt. Ta d targit werǧin ad d-teḍru, i yenna.

Mass Ferḥat yesfhem-d belli tutlayt tamaziɣt ur telli ara. I yellan d tawacult n tutlayin timaziɣin. Ma yella tella, anda-tt? Ass-a Imaziɣen ur ttemsefhamen ara deg ugara-sen s ”tmaziɣt”. Aqbayli ur ifehhem ara i Ucawi, Acawi ur ifehhem ara i Uṭergi neɣ i Ucelḥi ticki yal yiwen yettmeslay tutlayt-is...Yenna-k, d tidet, nezmer ad d-nesnulfu yiwet n tutlayt, anda yal yiwet seg 10 n tutlayin timaziɣin ad d-tefk 10% deg wayen tesεa. Maca tutlayt-a (tamaziɣt) ad tuɣal d taberranit s wazal n 90% i yal aɣref amaziɣ. Yefka-d amedya n tutlayt n Esperanto, i d-yennulfan zunakid akken ad tuɣal d tutlayt ara ttmeslayen yakk imezdaɣ n umaḍal amaḍal
umaḍal monde , maca 40 iseggasen aya ala kra n igiman kan i tt-yesseqdacen. Ihi, ayen ara d-yesnulfu umdan tutlayt ur yettwafhamen ara? Yerna ayen ara nebɣu ad nesdukel tutlayt deg wemḍiq i deg agama d Umezruy fkan-aɣ-d tutlayin-nneɣ igerrzen? Anwa amdan i yesεan lkuraǧ ad ineɣ tutlayt-is i wakken ad d-tlal tutlayt nniḍen?

Γer mass Ferḥat, taqbaylit mačči d tantala tamaziɣt, maca d tutlayt s timmad-is, am tmacaɣt yellan d tutlayt n uɣref aṭergi, tahulandit d tutlayt n uɣref aflaman. Ma yella nerra taqbaylit d tantala tamaziɣt d argam i nreggem deg yiman-nneɣ, ntekkes sser ɣef talsa. Aya d miḥyaf asnilsan. Mass Ferḥat yesteqsa wid akken yeqqaren belli taqbaylit mačči d tutlayt s wayagi: “Tessnem kra n ’tantala’ i ttmeslayen 10 imelyan n yemdanen? Aya ur yesεi ara yakk anamek”

Mass Ferḥat yenna-d ɣas akken mačči d amasniles i yella, maca tamusni-s n waṭas n Imaziɣen yemla-yas-d belli tutlayt taqbaylit temgarad yakk ɣef tissetma-s. Anagar kra n wawalen kan i d-nettemlil deg yakk tutlayin timaziɣin, tutlayt taqbaylit tesεa taɣessa, tajerrumt akked tmawalt i yiman-is. Tamurt n Yeqbayliyen tefka-yas ṭṭabeɛ-is, ma d aɣref aqbayli yefka-yas iman-is neɣ rruḥ-is.

Deg taggara, mass Ferḥat yenna d akken aɣref aqbayli i wakken ad yeddu ɣer tlelli-ines, yessefk ad yemmager tutlayt-is akked tumast-is. Mačči d tarewla i yebɣa ad yesserwel iman-is ɣef Imaziɣen nniḍen, maca yebɣa ad neḥbes ur t-nessefsay ara deg-sen, aya d lemqadra i nutni akked yiman-is. Ma yella neǧǧat akka, aɣref aqbayli iteddu srid ɣer tmettant-is.

je n'ais pas compris le pourquoi de ce message .